Trong xu thế phát triển hiện nay, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đã là thành viên đầy đủ của WTO, vấn đề “Liên kết, Hợp tác và Hội nhập” có tầm quan trọng đặc biệt đối với sự phát triển của cả quốc gia, của mỗi vùng và của mỗi địa phương. Đối với sự phát triển của du lịch Vùng Tây Nguyên cũng không nằm ngoài xu thế chung đó. Trước hết, phát triển du lịch Tây Nguyên trong mối liên, kết hợp tác quốc tế và khu vực phải nằm trong chiến lược liên kết, hợp tác quốc tế chung của du lịch cả nước. Đồng thời, Vùng Tây Nguyên có vị trí chiến lược quan trọng, có mối quan hệ chặt chẽ với các vùng khác như Duyên hải Miền Trung, Đông Nam Bộ, với tuyến du lịch “Con đường di sản Miền Trung”, với tuyến du lịch Xuyên Á nối Việt Nam với các nước Đông Dương và xa hơn là với các nước trong khối ASEAN và quốc tế…, do vậy “Liên kết, Hợp tác và Hội nhập” là chiến lược rất quan trọng đối với sự phát triển du lịch của Vùng Tây Nguyên.
Muốn liên kết, hợp tác có hiệu quả trong phát triển du lịch Vùng Tây Nguyên, thì trước hết việc liên kết và hợp tác giữa các tỉnh trong Vùng có ý nghĩa quan trọng hàng đầu. Việc liên kết, hợp tác này trước hết nhằm phát huy được các lợi thế so sánh của mỗi địa phương về tiềm năng và các nguồn lực phát triển du lịch, đồng thời bổ sung khắc phục cho nhau những hạn chế trong phát triển… Thông qua việc liên kết, hợp tác sẽ làm phong phú và đa dạng hóa các sản phẩm du lịch, tạo ra những sản phẩm du lịch mang tính đặc trưng, có chất lượng cao cho toàn Vùng…, từ đó tăng cường khả năng cạnh tranh và những lợi thế trong phát triển du lịch của Vùng Tây Nguyên. Đối với Vùng Tây Nguyên, nơi mà các giá trị về tài nguyên (nhân tố quan trọng hàng đầu tạo nên các sản phẩm du lịch) và các điều kiện khác trong phát triển du lịch giữa các tỉnh là tương đối tương đồng, do vậy việc liên kết hợp tác này càng có ý nghĩa trong việc thực hiện tốt những mục tiêu phát triển chung của toàn Vùng.
Việc liên kết, hợp tác trong phát triển du lịch Vùng Tây Nguyên phải đảm bảo những nguyên tắc cơ bản sau:
– Liên kết và hợp tác phát triển du lịch trên tinh thần tự nguyện, bình đẳng, mang lại hiệu quả và cùng có lợi giữa các doanh nghiệp, giữa các ngành trên cùng một địa phương, giữa các địa phương trong vùng, giữa Vùng Tây Nguyên với các vùng lãnh thổ khác trong cả nước cũng như trong khu vực và quốc tế.
– Liên kết và hợp tác phát triển du lịch phải bổ sung khắc phục những hạn chế, phát huy những thế mạnh về du lịch của mỗi địa phương trong Vùng nhằm tạo được sức cạnh tranh chung về du lịch của Vùng so với các vùng lãnh thổ khác.
2. Phạm vi, nội dung và hình thức liên kết, hợp tác trong phát triển du lịch 2.1. Liên kết, hợp tác giữa các tỉnh trong vùng Tây Nguyên
2.1.1. Nội dung liên kết, hợp tác
+ Liên kết, hợp tác trong xây dựng các chương trình du lịch (tour du lịch) chung của toàn Vùng: Bên cạnh việc chủ động xây dựng và phát triển các chương trình du lịch riêng mang tính đặc thù của mỗi địa phương (theo chiến lược phát triển du lịch của mỗi tỉnh), các tỉnh trong Vùng cần phối hợp xây dựng các chương trình du lịch chung của toàn Vùng trên cơ sở những định hướng đã được xác định trong Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến 2030.
+ Liên kết, hợp tác trong đầu tư phát triển các sản phẩm du lịch đặc thù của Vùng: Sản phẩm du lịch là yếu tố quan trọng cần được xây dựng trong chiến lược phát triển du lịch. Tuy nhiên, hiện nay đang tồn tại một thực tế là việc đầu tư phát triển các sản phẩm du lịch ở hầu hết các địa phương ở Tây Nguyên còn dàn trải, thiếu tập trung để tạo ra những sản phẩm có tính cạnh tranh cao; đầu tư còn thiếu sự hợp tác giữa các địa phương nên dẫn đến sự trùng lặp về sản phẩm. Kết quả là gây lãng phí trong đầu tư và làm suy giảm sức hấp dẫn du lịch chung của toàn Vùng cũng như làm gia tăng sự cạnh tranh thiếu lành mạnh. Chính vì vậy, việc hợp tác trong nghiên cứu đầu tư phát triển các sản phẩm du lịch đặc thù của Vùng, tránh sự trùng lặp về sản phẩm là hết sức cần thiết. Điều này đòi hỏi các địa phương trong Vùng phải có sự hợp tác chặt chẽ. Cụ thể đối với mỗi loại sản phẩm du lịch cần liên kết hợp tác giữa các địa phương như sau:
– Du lịch nghỉ dưỡng núi và hồ, du lịch chữa bệnh phục hồi sức khỏe: Với loại sản phẩm du lịch này, một số tỉnh trong Vùng Tây Nguyên có lợi thế để phát triển như Lâm Đồng với các khu du lịch Đan Kia Suối Vàng, Tuyền Lâm; Kon Tum với khu du lịch Măng Đen… Đây đều là những khu du lịch quốc gia, có khí hậu trong lành (ôn đới trong lòng nhiệt đới), có cảnh quan đẹp gắn liền với các giá trị văn hóa bản địa…, có thể đầu tư xây dựng thành các khu du lịch nghĩ dưỡng tầm cỡ trong khu vực và quốc tế. Tuy nhiên, đây là những khu du lịch có các giá trị tài nguyên tương đồng, do vậy cần phải có sự liên kết, hợp tác giữa Lâm Đồng và Kon Tum trong việc xây dựng quy hoạch, mô hình kiến trúc xây dựng, quy mô đầu tư, phát triển sản phẩm du lịch mang tính đặc trưng riêng để tránh trùng lặp…, có như vậy thì mới tạo ra được tính hấp dẫn du lịch và khả năng cạnh tranh.
– Du lịch tham quan thắng cảnh: Hầu hết các tỉnh Tây Nguyên đề có nhiều thắng cảnh đẹp, hấp dẫn (các rừng thông; các nông trường cà phê, cao su; hệ thống thác nước; đèo núi hùng vĩ; các buôn làng dân tộc gắn với các Nhà Rông, Nhà Dài, Nhà Sàn, Nhà Mồ… mang tính đặc trưng riêng của Tây Nguyên). Để khai thác có hiệu quả các giá trị tài nguyên này thì đòi hỏi các tỉnh trong Vùng cần có mối liên kết hợp tác để xây dựng thành các sản phẩm du lịch vừa mang những nét riêng cho địa phương, nhưng lại mang dấu ấn chung cho toàn Vùng. Có như vậy mới tránh được sự trùng lặp, tăng tính hấp dẫn và khả năng cạnh tranh.
– Du lịch nghiên cứu sinh thái ở các vườn quốc gia và các khu bảo tồn: Các tỉnh ở Tây Nguyên đều có vườn quốc gia và các khu bảo tồn tự nhiên với các hệ sinh thái đa dạng và phong phú, trong đó có những hệ sinh thái điển hình. Đây là những giá trị tài nguyên rất đặc sắc và là thế mạnh của Tây Nguyên để khai thác phát triển các sản phẩm du lịch nghiên cứu các hệ sinh thái. Tuy nhiên, để khai thác phát triển các sản phẩm du lịch sinh thái có hiệu quả, hấp dẫn, không trùng lặp giữa các vườn quốc gia, thì các Ban quản lý vườn quốc gia nói riêng và các tỉnh trong vùng nói chung cần liên kết hợp tác trong quy hoạch, xây dựng mô hình phát triển du lịch sinh thái, đầu tư phát triển sản phẩm riêng biệt (chuyên nghiên cứu về voi ở Yok Don, tham quan nghiên cứu về sâm Ngọc Linh…) để tạo thành một “sản phẩm chung” cho toàn Vùng.
– Du lịch văn hóa gắn với cộng đồng các dân tộc Tây Nguyên: Giá trị văn hóa bản địa là nét đặc trưng riêng của Tây Nguyên, là sự khác biệt so với các vùng khác trong cả nước. Đây là một lợi thế so sánh để khai thác xây dựng các sản phẩm du lịch mang tính đặc thù riêng của Tây Nguyên. Tuy nhiên, các giá trị văn hóa này lại có ở hầu hết các tỉnh trong Vùng, do vậy để tránh trùng lặp giữa các địa phương trong việc khai thác phát triển sản phẩm du lịch, cần thiết phải có sự liên kết và hợp tác giữa các tỉnh để xây dựng những sản phẩm du lịch có chất lượng, mang hình ảnh chung của toàn Vùng. Trước hết, các tỉnh cần tập trung liên kết hợp tác trong việc đầu tư bảo tồn và phát huy giá trị Không gian Văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên để xây dựng sản phẩm du lịch. Đây sẽ là sản phẩm du lịch đặc thù, mang đậm bản sắc Tây Nguyên (là sản phẩm du lịch chung cho tất cả các tỉnh trong Vùng). Ngoài ra, mỗi tỉnh cần khai thác các giá trị đặc trưng riêng của mình để xây dựng các sản phẩm du lịch, tránh trùng lặp (ví dụ, các sản phẩm du lịch gắn với hình ảnh Nhà Rông, Nhà Mồ là nét đặc trưng của Kon Tum, Gia Lai; gắn với hình ảnh Nhà Dài là nét đặc trưng của Đắk Lắk, Đắk Nông, Lâm Đồng; các sản phẩm du lịch gắn với hình ảnh Voi Bản Đôn là nét đặc trưng riêng của Đắk Lắk…).
+ Liên kết, hợp tác trong đào tạo phát triển nguồn nhân lực du lịch có chất lượng cao: Nguồn nhân lực du lịch của các tỉnh trong Vùng Tây Nguyên còn thiếu về số lượng, yếu kém về chất lượng, do vậy liên kết, hợp tác trong đào tạo là rất quan trọng. Đây là một nội dung hợp tác nhằm nâng cao năng lực làm việc của đội ngũ cán bộ quản lý, của các nhân viên phục vụ du lịch trên cơ sở khai thác các lợi thế về vị trí và tiềm năng của của mỗi địa phương trong Vùng. Thông qua sự hợp tác này sẽ góp phần nâng cao chất lượng các sản phẩm và dịch vụ du lịch, và tạo ra được một mặt bằng chung về chất lượng sản phẩm du lịch trong Vùng, qua đó nâng cao được năng lực cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế.
+ Liên kết, hợp tác trong xây dựng một chương trình quảng bá xúc tiến, xây dựng thương hiệu để giới thiệu hình ảnh du lịch Vùng Tây Nguyên như một điểm đến hấp dẫn: Đây là một nội dung liên kết, hợp tác quan trọng cần sớm được triển khai trong thực tế bởi kết quả của sự liên kết, hợp tác này sẽ đem lại nhiều lợi ích chung, đồng thời giảm được chi phí cho quảng bá xúc tiến của mỗi địa phương.
– Cam kết hợp tác chính thức về du lịch giữa Chính quyền (UBND tỉnh), giữa cơ quan quản lý chuyên ngành ở các địa phương trong Vùng (Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch) với một số chính sách ưu tiên đặc thù.
– Hợp đồng liên doanh liên kết giữa các doanh nghiệp du lịch ở các tỉnh trong Vùng với sự hỗ trợ của chính quyền các địa phương.
– Các Hiệp hội Du lịch ở các tỉnh trong Vùng là cầu nối trong liên kết hợp tác để bảo vệ quyền lợi và trách nhiệm cho các doanh nghiệp du lịch trên địa bàn.
– Nghiên cứu thành lập Ban điều phối phát triển du lịch Vùng Tây Nguyên để chỉ đạo công tác quản lý, tổ chức, liên kết hợp tác trong phát triển du lịch toàn vùng.
Trong các nội dung và hình thức hợp tác trên, tỉnh Lâm Đồng với TP.Đà Lạt là trung tâm du lịch của Vùng cần đóng vai trò tiên phong, thường xuyên chủ trì và hỗ trợ các tỉnh còn lại trong phát triển, mặc dù nguyên tắc của quan hệ liên kết hợp tác giữa các địa phương là bình đẳng và cùng có lợi.
2.2. Liên kết, hợp tác giữa vùng Tây Nguyên với các vùng du lịch khác, đặc biệt là hướng ra biển
Sự phát triển của du lịch Tây Nguyên không thể tách rời với sự phát triển của du lịch vùng Duyên hải Nam Trung Bộ. Các tỉnh Tây Nguyên không có biển, trong khi đó các tỉnh ven biển nước ta (29 tỉnh, thành phố/63 tỉnh, thành phố cả nước) chiếm tới trên 70% số lượt khách du lịch cũng như các chỉ tiêu chủ yếu khác (thu nhập, cơ sở vật chất kỹ thuật, lao động, đầu tư…) của toàn ngành du lịch. Qua đó thấy được vị trí và vai trò to lớn của du lịch biển đối với sự phát triển du lịch cả nước. Việc đẩy mạnh mối liên kết liên vùng và hợp tác hướng ra biển, trước hết các tỉnh Tây Nguyên có điều kiện và cơ hội tổ chức cho người dân trên địa bàn đi du lịch và nghỉ dưỡng tham quan vùng ven biển; xa hơn nữa là địa bàn trung chuyển để các nước bạn Lào, Bắc Campuchia, Đông Bắc Thái Lan – nơi cách xa biển có điều kiện tổ chức cho người dân và khách du lịch đến với vùng biển Nam Trung Bộ nước ta.
Việc đẩy mạnh mối liên kết hợp tác liên vùng, hướng ra biển của du lịch Vùng Tây Nguyên một mặt sẽ góp phần đa dạng hóa các sản phẩm du lịch Tây Nguyên, mặt khác góp phần nâng cao hiệu quả của các hoạt động du lịch, đảm bảo cho việc phát triển du lịch bền vững.
Bên cạnh đó, phát triển du lịch Vùng Tây Nguyên cũng không thể tách rời sự phát triển du lịch của các vùng khác, trước hết là vùng Đông Nam Bộ gắn với Địa bàn kinh tế trọng điểm phía Nam, xa hơn là với vùng Đồng bằng Sông Cửu Long, vùng Bắc Trung Bộ…
Với các vùng du lịch trên, sự liên kết, hợp tác phát triển du lịch trước hết nhằm đẩy mạnh các hoạt động du lịch của các “Tam giác động lực” về du lịch bao gồm: Nha Trang – Ninh Chữ – Đà Lạt; Đà Lạt – TP. Hồ Chí Minh – Vũng Tàu; Đà Lạt – Nha Trang – Đà Nẵng (Huế); Đà Lạt – TP. Hồ Chí Minh – Cần Thơ… thông qua việc hoàn thiện các chương trình du lịch chung, đẩy mạnh hơn hoạt động quảng bá và xúc tiến phát triển du lịch.
Trong khuôn khổ liên kết, hợp tác du lịch giữa Vùng Tây Nguyên với các vùng phụ cận cần quan tâm đến “Con đường di sản Miền Trung”. Đây là tuyến du lịch hết sức đặc sắc, được nối hầu hết các di sản thế giới của Việt Nam trên một tuyến du lịch thống nhất. Đặc biệt hơn nữa, Tây Nguyên có di sản thế giới “Cồng Chiêng Tây Nguyên”, do vậy trong mối liên kết và hợp tác này, “Con đường di sản Miền Trung” sẽ được kết nối với “Cồng Chiêng Tây Nguyên”, “Con đường Xanh Tây Nguyên” để tạo thành một tuyến du lịch văn hóa đặc sắc nhất Việt Nam, có sức hấp dẫn lớn đối với khách du lịch trong và ngoài nước.
Ngoài ra, trong việc liên kết, hợp tác phát triển các sản phẩm du lịch chủ yếu của Tây Nguyên, và kết hợp với các sản phẩm du lịch của các vùng khác tạo thành những chương trình du lịch kết hợp rất hấp dẫn như sau:
– Đối với vùng Duyên hải Nam Trung Bộ có thể khai thác kết hợp các sản phẩm du lịch sau:
. Du lịch tắm và nghỉ dưỡng biển Nha Trang, Ninh Chữ, Mũi Né… . Tham quan vịnh Nha Trang, vịnh Văn Phong – Đại Lãnh với hệ thống các đảo ven bờ; tham quan các di sản văn hóa (các tháp Chàm…). . Du lịch chữa bệnh phục hồi sức khỏe bằng suối khoáng nóng Tháp Bà, Trường Xuân, Đảnh Thạnh, Ba Ngòi… . Du lịch tàu biển; du lịch lặn biển; du lịch thuyền buồm, lướt sóng… . Du lịch thương mại, hội nghị, hội thảo…
– Đối với vùng Đông Nam Bộ và Vùng Đồng bằng Sông Cửu Long có thể khai thác kết hợp các sản phẩm du lịch sau:
. Du lịch tắm và nghỉ dưỡng biển Long Hải, Côn Đảo, Phú Quốc… . Du lịch tham quan, nghiên cứu gắn với giáo dục lòng yêu n¬ước, truyền thống cách mạng của dân tộc (Địa đạo Củ Chi – Bến Dược, Nhà tù Phú Quốc, Côn Đảo, Nghĩa trang Hàng Dương…). . Du lịch chữa bệnh phục hồi sức khỏe bằng bùn khoáng, nước suối khoáng nóng Bình Châu – Phước Bửu… . Du lịch sinh thái biển (xem rùa đẻ trứng ở Côn Đảo…). . Du lịch sinh thái miệt vườn cây trái, sông nước… . Du lịch nghiên cứu các hệ sinh thái rừng ngập nước (Đồng Tháp Mười, U Minh, Cà Mau…). . Du lịch nghiên cứu, khám phá các loài chim (Tràm Chim, Cà Mau…). . Du lịch tham quan lễ hội (Núi Bà Đen, Núi Sam), tham quan chợ nổi (Cái Bè, Phụng Hiệp…). . Du lịch thương mại, hội nghị, hội thảo…
TP.Hồ Chí Minh được xác định là cửa ngõ quan trọng của Phân đoạn 6 trên lãnh thổ Việt Nam trong tổng thể hoạt động du lịch GMS kéo dài từ Vân Nam (Trung Quốc) qua Myanmar, Lào, Campuchia, Thái Lan và Việt Nam. Với vị trí này, du lịch TP.Hồ Chí Minh nói riêng, du lịch Vùng Duyên hải Nam Trung Bộ, Vùng Tây Nguyên, Vùng Đông Nam Bộ và Vùng Đồng bằng Sông Cửu Long nói chung là một bộ phận không thể tách rời trong hoạt động du lịch của chương trình GMS.
Căn cứ vào định hướng phát triển du lịch của Tiểu vùng GMS, một số hoạt động liên kết, hợp tác của Vùng Tây Nguyên cần quan tâm trước mắt bao gồm:
– Phát triển các tuyến du lịch đường bộ từ Campuchia qua cửa khẩu quốc tế Mộc Bài (Tây Ninh) theo tuyến đường xuyên Á qua TP. Hồ Chí Minh rồi đến Đà Lạt (theo quốc lộ 20) và các tỉnh khác; hoặc trực tiếp từ Lào đến Tây Nguyên qua cửa khẩu quốc tế Bờ Y (Kon Tum) và từ Campuchia qua cửa khẩu Lệ Thanh – Gia Lai (khi cửa khẩu này được nâng cấp thành cửa khẩu quốc tế).
– Phát triển các tuyến du lịch đường không Đà Lạt, Buôn Ma Thuột, Pleiku – TP.Hồ Chí Minh – Phnôm Pênh – Viên Chăn – Băng Cốc; hoặc Đà Lạt (Buôn Ma Thuột, Pleiku) – Hà Nội – Trung Quốc.
– Hợp tác trong công tác tuyên truyền, quảng bá về hình ảnh đất nước và con người Tây Nguyên, cũng như các cơ hội đầu tư… đến người dân các nước trong khu vực.
TS. Lê Văn Minh – Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch